علی اکبر داراب کلایی

مقدمه:

اگر از نگاه افراد ظاهر بين و كم تجربه و نيز از نگاه افراد تحليل گر و افرادي كه در بيرون از حوزه دين و اسلام هستند به وضعيت فعلي جهان اسلام و مسلمين نگاه كنيم در چشم انداز اوليه خواهند گفت كه اسلام علاوه بر اينكه در حال درگيري و ستيز با كفار و مشركين است در درون خود نيز بين مسلمين اختلاف عميقي حاكم است و هر روز شاهد آثار تفرقه و اختلاف بين مسلمين هستيم ، اين اختلاف علاوه بر اينكه موجب كاهش قدرت جهان اسلام در برابر استعمارگران و مشركين مي شود آسيبهاي فراوان و جدي را به مباني و فرهنگي و سياسي و اقتصادي در بين جامعه اسلامي ايجاد خواهد كرد.

شكل گيري فتنه هاي اجتماعي:

فتنه به معنب اين است كه يك سري پديده هاي اجتماعي ، سياسي و ... كه جامعه را دچار موج و تلاطم نموده است و در عين حال حق به جانب و فريب كارانه است و تشخيص آن براي همگان سخت و مشكل است چرا كه كساني كه دچار فتنه شدند و روحيه فتنه گري پيدا مي كنند اگر بخواهند اهداف خود را به صورت عريان و باطل نشان بدهند خريدار ندارند و كسي به سراغ آنها نخواهد آمد با مطالعه در تاريخ كه حوادث گذشتگان را ثبت و نقل كرده است به راحتي                مي توان دريافت كه شكل گيري پديده هاي فتنه گري عوامل و دلايل فراواني داشته است كه برخي از آنها عبارتند از:

1- نا آگاهي مردم: با ظهور انديشه اسلام نور جاي ظلمت را گرفت اما فتنه گران تحمل اين نور را پيدا نكردند و ميدان دار اختلاف و خسته شدن اينها با استفاده از نا آگاهي مردم درخت و شاخه هاي جهالت را در جامعه گسترش دادند چرا كه هرچه درخت بيشتر باشد در موقع احتراق شعله هاي بيشتري نمايان مي شود و قدرت تخريب آن بيشتر مي شود از اين رو مردم در سكوي پرتاب فتنه گران قرار مي گيرند تا آنها به اهداف شوم خود برسند تا مردم به خود بيايند مي بينند كه نسلي كم تجربه و غافل از هويت حقيقي هستند.

حضرت علي (ع)‌فرمود: ان ابغض الخلائق الي الله رجلان ...    بدترين مردم نزد خداوند دو سته اند:

1- كسي كه در ميان مردم به قضاوت و حل مشكلات كه ضامن آن گرديده مي نشيند اگر مطلب مبهمي پيش آمد راي ضعيف و نظر بي ارزش مي دهد چنين فردي مثل تنيدن عنكبوت است نمي داند عملش صحيح است يا غلط؟

2- از راه بدعت مردم را گمراه مي كند.    (نهج البلاغه / خطبه 17)

2- غفلت از دشمن: غفلت از توطئه ها و نفشه هاي دشمنان مي تواند زمينه ظهور فتنه گران باشد گاهي مواقع برخي از افراد موجه توطئه دشمن را توهم مي دانند و گاهي گمان مي كنند هيچ گونه خطري آنها را دنبال نمي كند اين نگاه مثل اين است كه كسي كالاي گران قيمت داشته باشد اما آنها را در جاي امن نگهداري نكند و راحت بخوابد غافل از اينكه ممكن است دزدان از راه برسند و با كمترين هزينه به هدف پليد خود برسند. در جنگ احد در مدينه مسلمانان به خاطر غفلت از نقشه هاي دشمنان موجب شهادت جمع كثيري از ياران و اصحاب رسول خدا (ص) از جمله حمزه عموي پيامبر شد ، از طرفي قرآن كريم در روايات از ائمه هدي (ع) غفلت از دشمن را بزرگترين خطر معرفي كرده اند.  

3- جاذبه هاي مادي: جاذبه ها و كششش هاي دنيوي و مادي مثل ثروت ، شهرت و قدرت زمينه هاي فتنه گري را فراهم مي كند و نيز بذر فتنه در محيط و امت اسلامي و ديني را مي افشاند حضرت علي (ع) فرمود: كجايند بزرگاني كه با بازيگري هاي خود فريبشان دادي؟ كجايند امت هايي كه با زر و زيورت آنها را به فتنه دچار كردي؟ آنها اكنون گروگان گورها و فرو خفته در زير لحدهايند.     (نهج البلاغه)

4- امواج شهوت ها: شهوات و اميال نفساني مثل حب مقام و ثروت و شهوت پرستي همه اينها همانند امواجي هستند كه به وقت طوفاني شدن حادثه شعله هاي آن افروخته تر مي شود ، شهوت پرستان با آلوده كردن جامعه به منجلاب درخت فتنه را در جامعه مي كارند.

5- سطحي نگري: نگاه سطحي به مشكلات و حوادث خود از زمينه هاي جهالت است و مي تواند بروز و ظهور فتنه باشد ، فتنه گران سعي مي كنند حق را لباس باطل و باطل را لباس حق بپوشانند نمونه بارز تاريخ صدر اسلام افرادي مثل عمر و عاص و معاويه كه با سطحي نگري مردم را در سطح پايين نگه مي داشتند و بازار فتنه گران هميشه داغ بود.

6- دور شدن از خط ولايت: فاصله گرفتن از رهبران و اولياي الهي نتيجه اي جز ظهور فتنه و تباهي ندارد ، خط ولايت و ولايت پذيري همانند كشتي است كه نياز به نا خدا دارد و اگر نه همه مسافران غرق خواهند شد و در سيطره حاكمان ظالم قرار خواهند گرفت و در تاريخ صدر اسلام قوم اموي و قوم عباسي با جايگزين كردن خلافت به جاي ولايت غبار فتنه و مصائب را بر جامعه اسلامي پديد آورده اند و امروز همگان شاهد فتنه هاي تفكر غلط آنها هستيم.

7- ضعف بنيه ايماني و اعتقادي: مهمترين زمينه و بستر مهم براي بروز فتنه ضعف ايمان و باورهاي ديني است اين موارد گاهي در چهره نفاق در درون جامعه شكل پيدا مي كند و جريان نفاق مي تواند عده زيادي را به گمراهي بكشاند و فتنه هاي عميق تر به وجود بياورد.

8- عدم تفكيك حق از باطل: سر در گمي فرد در تشخيص حق و باطل به راحتي مي تواند زمينه هاي فتنه را تشكيل دهد.

9- تفرقه و اختلاف: در صدر اسلام وقتي سه جنگ داخلي دوره حضرت علي (ع) شكل گرفت و جريانات فتنه آغاز به كار كردند خود مردم هم نتوانستند حق را بشناسند و اختلافات در امت اسلامي شكل قوي پيدا كرد.

10- خود بزرگ بيني: خود بزرگ بيني خصلت مورد پسند شيطان است و فتنه گران از اين فرصت بيشترين بهره برداري را انجام مي دهند و منبه بي خردي و ايسگرايي است. با اندكي بررسي بر نيات فتنه گران صدر اسلام مي يابيم كه انگيزه اكثر آنها مسائلي مثل حب مال و مقام و .. بوده است. زيد بن ثابت از حزب مارقين ابوموسي اشعري از گروه مقدس نما طلحه و زبير از گروه عوام و از سران حزب ناكثين كه مهمترين انگيزه آنها مالي و كسب قدرت بود همگي اينها از صحابه بزرگ رسول خدا (ص) بودند.